ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 6، شهریور 1402 ، شماره پی در پی 88

مقایسه شیوه های بازنمایی عنصر شخصیت در رمانهای شیوا ارسطویی و فریبا وفی بر مبنای رویکرد رئالیسم انتقادی «با تکیه بر رمانهای خوف و نی نا، پرنده من، و رؤیای تبت»

صفحه (185 - 205)
فروغ ملکیان ، لطیفه سلامت باویل (نویسنده مسئول)، شروین خمسه
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1401

چکیده

زمینه و هدف: در ساختگرایی تکوینی، از جهان‌بینی مطرح در متن به جهان‌بینی فردی نویسنده پی میبریم و از جهان‌نگری نویسنده در نهایت، به جهان‌نگری گروه اجتماعی که نویسنده در آن قرار دارد میرسیم. ساختگرایی تکوینی روشی دیالکتیکی است که از متن به فرد و از فرد به گروه اجتماعی که فرد جزئی از آن است میرسد. عرصه رمان، عرصه تجلی درک، دریافت و شناخت نویسنده از کلّ جریان هستی و جامعه بشری یا دست‌کم عرصه سعی و تلاش نویسنده برای درک جهان و زندگی انسان و شاید عرصه ای برای مکاشفه زندگی و کشف دوباره انسان و رابطه انسان با زندگی است. در این پژوهش ضمن تأکید بر صورتبندی گلدمن از فرم و محتوای رمان در سه قسم، به مهمترین مسائل شخصیتهای قهرمان در دو رمان «خوف» و «نینا» اثر شیوا ارسطویی و «پرنده من» و «رؤیای تبت» اثر فریبا وفی پرداخته شده است. پرداختن به قهرمان مسئله دار و شرح ویژگیهای آنها از اهداف اصلی این پژوهش است.

روش مطالعه: این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با بهره گیری از آرای لوکاچ و گلدمن با تأکید بر نظریه رئالیسم انتقادی انجام شده است.

یافته ها: اغلب شاخصه های شخصیت مسئله دار، که در نظریات لوکاچ و گلدمن بیان شده، در رمانهای «خوف» و «نی نا» اثر شیوا ارسطویی و «پرنده من» و «رؤیای تبت» اثر فرببا وفی نیز نمود یافته اند. ارسطویی و وفی در این رمانها، زندگی شخصیتهایی را روایت میکنند که با درک فاصله بین خود و جامعه، مسئله دار، بی آینده و معترض به وضعیت فعلی هستند. در این آثار شخصیتهای زن دچار نوعی گسست عاطفیند که تحت تأثیر نگاه جامعه و ایدئولوژی حاکم بر آن شکل گرفته است.

نتیجه گیری: بحران هویت یکی از مؤلفه های اساسی در شکلگیری شخصیتهای مسئله دار در هر چهار اثر است؛ مسائل اجتماعی، روابط عاطفی، گسست رفع ناشدنی میان قهرمان و جامعه، تعهدگرایی و مبارزه علیه میانجیهای تباهگر از شاخصه های غالب شخصیتهای زنِ رمان امروز است.

کلمات کلیدی
رئالیسم انتقادی , لوکاچ و گلدمن , شخصیت پروبلماتیک , «خوف» و «نی نا» , «پرنده من» و «رؤیای تبت».

• آرزومند، فریدون و همکاران (1400)، «آثار فریبا وفی و مؤلفه های رئالیسم با تکیه بر دو رمان پرنده من و رؤیای تبّت»، سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، (65) 14، صص 54 – 64.
• ارسطویی، شیوا (1393)، خوف، تهران: روزنه.
• ارسطویی، شیوا (1394)، نی نا، تهران: پیدایش.
• ارشاد، فرهنگ (1391)، کندوکاوی در جامعه شناسی ادبیات، تهران: آگاه.
• ایوتادیه، ژان (1377)، جامعه شناسی ادبیات و بنیانگذاران آن، گزیده و ترجمه محمدجعفر پوینده، تهران: چشمه.
• تلخابی، مهری (1393)، «بررسی رمان پرنده من از منظر سبک شناسی انتقادی»، تحلیل و نقد متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا) (21) 6، صص 115 - 153.
• گلدمن، لوسین (1376)، جامعه، فرهنگ و ادبیات، گزیده و ترجمه محمدجعفر پوینده، تهران: چشمه.
• گلدمن، لوسین (1392)، روش ساختگرای تکوینی در جامعه شناسی ادبیات؛ مجموعه مقالات، ترجمه محمدجعفر پوینده، تهران: نقش‌جهان، صص 100- 112.
• نبی ئیان، پانته آ (1401)، «مقایسه هشت داستان کوتاه زبان فارسی بر اساس نقد زن محور»، دوفصلنامه مطالعات نقد ادبی، شماره پنجاه و دوم، صص 171 -193.
• نعیر، سامی. (1380). «صورت و فاعل در آفرینش فرهنگی». در جامعه، فرهنگ، ادبیات. گزیده و ترجمۀ محمد جعفر پوینده، چاپ دوم. تهران: چشمه.
• وفی، فریبا (1381)، پرنده من، تهران: نشر مرکز.
• وفی، فریبا (1383)، رؤیای تبت، تهران: نشر مرکز.
• ولی پور هفشجانی، شهناز. (1387). «لوسین گلدمن و ساختگرای تکوینی» مجله دانشکده علوم انسانی دانشگاه سمنان، (25) 7، صص 122- 136.